martes, 20 de julio de 2010

Entrevista a Jorge Mira ("A ConCiencia de Gaia desde o "Finis Terrae") por Raquel Losada.

No noso periplo, "abordamos" a Jorge Mira, que con infinita amabilidade (non esquecemos as súas múltiples e importantes responsabilidades) respondeu ás nosas preguntas. Esta foi a entrevista, que preparou Raquel Losada.  
"Jorge Mira, nado en Baio en 1968, é físico, investigador e divulgador científico. Doutor en Física, profesor titular de Electromagnetismo na USC e gañador de diversos premios científicos, Mira é o director do programa ConCiencia. Colabora en programas televisivos “Ciencia Nosa” ou “Cifras e Letras” na TVG.
P: A primeira pregunta, tendo en conta que nós estamos ás portas da universidade, é obrigada. Que buscaba Vostede cando decidiu estudar a carreira de Física e por que se centrou despois no electromagnetismo? Que tiña para “atraelo” tanto?
R: A física era aquela disciplina que me permitía explica-lo mundo que me rodea. Daquela pensaba–e sígoo mantendo– que é o tronco da árbore da ciencia, do que saen tódalas demais. Logo, o electromagnetismo é a parte máis consistente da física.
P: É vostede membro de Mensa. Cre que para ser un bo científico é necesaria unha intelixencia superior ou unha intelixencia normal con esforzo e dedicación chega a todas partes ?
R: O segundo. Se non hai dedicación non hai resultados. Como dicía alguén "que veña a inspiración, pero que me pille traballando..."
P: Vostede é científico e tamén catequista. Que lles diría a xente que cre que a ciencia e a relixión son incompatibles?
R: Pois que non ten que ver unha cousa coa outra, versan sobre dominios diferentes. Eu teño moi claro que a dinámica do sistema solar está perfectamente rexida polas leis da física, non polas de Deus, e podo asegurarvos que iso non me causa ningún conflito...
P: Grazas ó programa ConCiencia están vindo a Galicia grandes científicos. Cren que con esta iniciativa pode aumentar o interese dos galegos polo mundo da ciencia? Cúmprense esas expectativas?
R: As espectativas do programa ConCiencia superáronse xa hai tempo: segundo afirman os propios Premios Nobel participantes, trátase dunha iniciativa que non viron en ningunha outra parte do mundo.Se tomamos como simple indicador os seus ecos na sociedade, pódese afirmar que se trata da iniciativa de divulgación científica de máis impacto social de Galicia, algo que en certo modo é lóxico, posto que é a acción divulgativa "de marca" da principal institución científica de Galicia (A Universidade de Santiago). Cómpre salientar que este programa é máis do que se ve publicamente: hai encontros con científicos, involúcrase aos grupos de investigación e por suposto, a imaxe de Santiago e da súa Universidade proxéctase enormemente na cidadanía. Os froitos das visitas recóllense moito tempo despois de remataren, grazas a que os contactos cos Premios Nobel acaban dando retorno en múltiples fontes.
P: O pasado ano, 2009, James Lovelock foi galardoado co Premio Fonseca. Sorprendeunos a súa cara xovial e a súa “mocidade” de noventa anos. Conserva algunha anécdota da súa estadía en Galicia ou doutros científicos que pasaron por Santiago e cos vostede tivera contacto?
R: Hai moitísimas: a máis chamativa deuma Torsten Wiesel, Premio Nobel de medicina 1981, que cando veu en 2006 dixo que non se sentira tan "rock-star" dende que gañara o Nobel. Aí comecei a decatarme de que o programa ConCiencia levaba bo rumbo. Outra que recordo con claridade foi a do día que recibín a Hawking no aeroporto: pareceume sorprendente a expresividade que conseguía cos mínimos movementos da súa faciana paralizada!
P: Vostede é de Baio, na Costa da Morte. Cre que a xente está máis concienciada sobre as catástrofes ecolóxicas despois do “Prestige”? Comparte Vostede a defensa da enerxía nuclear que promove James Lovelock? Poderíamos recurrir a outras alternativas mellores?
R: A concienciación debería ser maior. A xente que naceu hai 80 anos non sabía que tirar unha bolsa de plástico ao chan é malo e agora os da vosa xeración xa o sabedes, pero...fixádevos: as rúas están cheas de bolsas de "gusanitos", pipas, envoltorios de xeados...que son tirados por...xente da vosa xeración!! Que está pasando? Non o entendo...esa xente da vosa idade faino a sabendas de que é malo, o cal me parece moito máis grave. En canto a Lovelock, comparto a súa idea, si. A día de hoxe non hai alternativa realista á enerxía nuclear de fisión. Debemos escoller: ou ben un modelo de "queimar" combustibles fósiles (verquer CO2 á atmosfera, vamos...) ou ben un modelo nuclear. Ollo! Non estou dicindo que a enerxía nuclear de fisión sexa ideal, tan só que o paradigma nuclear é menos malo que o de combustión.
P: Cre Vostede que a ciencia ou os científicos lideran unha nova conciencia global, realmente preocupada polo coidado de Gaia? Ou é cuestión de políticos e grandes magnates económicos?
R: Roger Kornberg, Premio Nobel de Química 2006 díxoo ben claro na visita que nos fixo co programa ConCiencia: se non fose por impedimentos de tipo político-económico, a clase científica xa tería solucionado moitos problemas (referíase mesmo a doenzas como o cancro, pero a idea é extensible á saúde do noso planeta).
P: Debería haber límites na ciencia ou non (estamos pensando, por exemplo, na biotecnoloxía)? En caso afirmativo, cando e como se poderían establecer? Cales serían eses limites ao seu xuízo?
R: Os límites son os do sentidiño común, e non sei se é necesario definilos: ninguén dubida que non se pode asasinar a unha persoa para facer unha proba científica, por exemplo, etc.
Moitas grazas ao noso admirado científico.

Ao redor de James Lovelock... ou "Gaia or Earth is alive" por Pablo Romero.

Xa o indicabamos nos primeiros días de curso, lembrando ao galardoado na II edición do Premio Fonseca. A figura de James Lovelock e as súas opinións deron lugar a un debate aberto no grupo "Arquimedes en Ourense 09-10". Pablo Romero -á parte de outras moitas cuestións- traballou sobre a idea de Gaia e presentou este artigo:
Gaia or Earth is alive. Designed by James Lovelock in 1969 and championed by Lynn Margulis, the “Gaia hypothesis” is a scientific model that postulates that life promotes and keeps the conditions to be suitable for itself. So, the biosphere behaves like a coherent whole-life where its characteristics feature of self-regulation delivery their appropriate conditions of temperature, chemical composition, and salinity in the oceans.
The idea of Earth as a lively entity was present in almost that all phases in history. The animism had a fort and special establish in the oldest cultures of hunter-gatherer. Everything that us surrounds is lively and it has soul, even the cosmos arrives at be seen as a group that by itself life would possess. Greeks and Romans (origin of what today call Western civilization) designated to the mother Earth such as a goddess Gea. Thus, Tales of Mileto compares our planet with an animal, and for Anaximandro and Pitágoras, the Earth is an organization.
In the Renaissance, the idea continues thanks to Gilbert and of the great astronomer Kepler; and even during the Modernism or the Romanticism, with representatives as Goethe, Beethoven or Newton. Specifically, was Hutton who proposed the creation of a new science, Geophysiology (physiology of Earth), and he worked supposing to the Earth as a superorganisation. Later Vernadsky will employ the idea of biosphere. All of this will be the previous scientific ideas to the theory of Lovelock.
In short, from the Renaissance it will appear two possible and antagonic views about the world: the organical (organic perception former of things, that still lasts currently) and the mechanistic (that appears with the development emerged from the Industrial Revolution). First authors fluctuated simultaneously between both visions. It was this the case of Kepler and Newton in the physical sciences, or of Lamark and Darwin in the biological ones, that move forward in the mechanical conception of the world, but without leaving never sideways the vision organical. In what adverts to the contemporary period, triumphs the neodarwinismo, and just non scientific models seem oppose to its postulates. It will be at the start of the twentieth century when Vernadsky agrees the scientific bases of the vision that, later and without knowing, will spread Lovelock. Among other things, said that the biosphere gives suitable means for the existence of the life and that, all in all, “the life is needed to herself to remain lively”. By the end of the decade of 1960, James Lovelock worked for the NASA in the construction project of a system that allowed detecting life in Mars. Giving him returns to the issue, found out of the red planet could not have abundance of life, then if thus was, this would modify the ones owned by its environment radically. Its atmosphere was chemically lifeless and the conclusion of Lovelock was that in Mars could not be life.
The impact of "Gaia hypothesis" on the cultural life. The real impact and meaning of the hypothesis is being arrived not only at science but also at literature, psychology, economy, policy, ethics or philosophy.
Starting from ideas of Lovelock, emerged a lot of studies, conferences, books and additions to the original theory. Its implications cover all the human knowledge in so broad aspects as the ethics, the philosophy, the psychology, the economy or the policy, all of them views from Gaia. Respect of the policy and of the culture, the most radical proposal that emanates of the hypothesis is the notion of that Gaia possesses conscience.
Its influence also covers the scientific literature, with writers as Fritjof Capra with its work The Website of Life, Stephan Harding with Cheer up you Earth: Science, Intuition, and Gaia, in addition to be a central topic in some of Isaac Asimov's works; the music, with American composers as Nathan Currier and James Taylor, or the Spanish group of heavy metal/folk rock Magician of Oz, who has written two songs: "Gaia" and "Gaia's Revenge", in which the alteration of the Earth's natural balance is condemned by the human being. The film world and of the television, with movies such as a Virus, End Fantasy or the very recent Avatar (directed by James Cameron and that takes place in a so-called “planet Pandora”, in which all organisations have a biological ability to connect their minds. The natives of this planet advert to “Eywa”, a sort of Mother of the Earth. A reference is done in the movie to the hypothesis Gaia when a character, praying to Eywa, pronounces: “killed their mother”). Also in TV-series as Edge of Darkness, Eureka or in some chapters of the series of animation South Park.
Grazas, Pablo.
A fotocomposición, por suposto, de Luchi. Grazas, Luchi, por todo o teu traballo.

Stephen Hawking... sobre a vida intelixente fóra da Terra.

Sempre nos interesou este eminente astrofísico; desde que estivo en Santiago (ao ser galardoado co Premio Fonseca na súa I edición) nos sentimos máis preto del.

Esta noticia chamounos a atención...
Stephen Hawking: «Debemos evitar o contacto cos extraterrestres». O astrofísico considera que é perfectamente racional aceptar a existencia de vida intelixente fóra da Terra.
O profesor Stephen Hawking, ex docente da Universidade de Cambridge, asegurou que é «perfectamente racional» aceptar a existencia de vida intelixente fóra da Terra, e advertiu de que os humanos deberiamos evitar o contacto con eles. "Para o meu cerebro matemático, os números sos fan pensar en extraterrestres de xeito perfectamente racional", dixo o astrofísico, residente na cidade inglesa de Cambridge, nunha entrevista coa cadea de televisión estadounidense Dicovery Channel, que será emitida o 2 de maio. No entanto, «se os extraterrestres visitásennos, os resultados serían como cando Colón chegou a América, que non saíu ben para os nativos americanos», advertiu en referencia aos numerosos intentos dos humanos por establecer comunicación. No pasado, enviáronse sinais ao espazo co fin de revelar datos sobre o carácter dos humanos e a localización do planeta, coa esperanza de recibir algunha mensaxe doutras civilizacións.
«Só temos que mirarnos a nós mesmos para ver como a vida intelixente (fóra do noso planeta) podería desenvolverse nalgo que non quereriamos ver», recordou o profesor, de 67 anos, que estivo recente hospitalizado polos seus problemas de peito. No entanto, en opinión do astrofísico a única razón pola que os extraterrestres poderían asaltar a Terra sería simplemente pola procura de fontes de recursos naturais e despois iríanse. O programa televisivo, que construirá un perfil imaxinario de extraterrestres herbívoros de dúas pernas, amarelos e con forma de lagarto, difundirá as crenzas de Hawking.
Pola súa banda, outro profesor británico, o físico Brian Cox, da Universidade de Manchester, suxeriu tamén recentemente nun programa da cadea pública BBC que a vida intelixente podería existir máis aló do noso sistema solar. Nesa ocasión, Cox dixo que esa vida podería estar presente baixo a capa de xeo que envolve Europa, un dos satélites do planeta Xúpiter".

sábado, 17 de julio de 2010

Xeólogos españois estudarán en Islandia o impacto ambiental das cinzas do Eyjafjalla

Un grupo de seis investigadores españois viaxaron o pasado 1 de maio a Islandia para estudar as características das cinzas do volcán Eyjafjalla e tratar así de comprobar o impacto ambiental que provocaron. O equipo (cinco xeólogos e un xeógrafo) permaneceron alí unha semana, ata o 8 de maio.Os investigadores pertencen ao Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), a Universidade de Barcelona e a de Las Palmas de Gran Canaria. Entre as características que prevén analizar, está o tamaño do gran, a forma das partículas, aspectos geoquímicos e mecanismos de caída, segundo José Luis Fernández Turiel, do Instituto de Ciencia da Terra.Grazas a esta mostraxe, profundarase no coñecemento sobre o efecto destas nas vías respiratorias e sobre os sistemas acuáticos.

Relixión e tecnoloxía... por fin da man no xacobeo 2010.

ANO SANTO 2010: Instaladas na catedral de Santiago velas que se acenden mediante Internet e sms. A través de mivela.com pódense acender as velas de diferentes lugares da Catedral.

Recollemos unha noticia que saíra publicada o 26 de abril de 2010, en "La Voz de Galicia": "A catedral de Santiago de Compostela incorpora, desde hoxe, un novo sistema de aceso de lampadarios que permite prender velas dixitais a través dunha páxina web específica e teléfonos fixo e móbil, previo pago. O proxecto mivela.com, ideado hai dous anos por uns empresarios andaluces, consiste en que se poida facer uso das tecnoloxías -Internet ou telefonías fixa ou móbil- para que nos templos adheridos a este sistema, entre eles a catedral compostelá, acéndase unha vela dun lampadario dixital.
Os traballadores da empresa Candeum Desenvolvementos deseñaron lampadarios físicos, similares aos tradicionais e que se colocan nos templos, que incorporan unha pantalla sobre a que ven debuxadas veas. Unha vez que se ordena o aceso da vela, por un prezo de 1,39 euros, IVE incluído, o obxecto ilumínase. «Foi unha idea que se che cruza pola cabeza: como se poden acender velas por internet. Comentándoo con máis xente, vimos que era viable de forma técnica», explicou hoxe, en rolda de prensa celebrada en Compostela, o director xeral de Candeum, Marcos Rodríguez.
Se o fiel decide acender a vea a través de Internet, deberá entrar na páxina web www.mivela.com e rexistrarse como usuario.Unha vez que acceda á súa conta persoal, deberá seguir unha serie de pasos, como son o de escoller a igrexa onde quere que se ilumine a vela e cantas desexa acender, a posición que ocupa o obxecto no lampadario ou indicar a forma de pago -o sistema paypal, entre outros-. Os técnicos tamén previron un protocolo en caso de lista de espera, de tal modo que en función da «cola» de usuarios as velas permanecerán acendidas entre un máximo de 31 minutos -no caso de que non haxa demanda excesiva- e un mínimo de 11 minutos -se a lista de espera é elevada-. Se se opta polo envío de sms a través dun móbil, os enxeñeiros asignaron un código aos lampadarios dos templos, de maneira que quen o desexe deberá enviar unha mensaxe a un número de teléfono específico e indicar o código do lampadario que quere acender.
Na rolda de prensa, o deán da catedral de Compostela, José María Díaz, enumerou as vantaxes que presenta este mecanismo e, entre elas, citou a imposibilidade de producirse incendios, tal e como ocorría antigamente coas velas tradicionais, dixo. Resaltou, ademais, que os lampadarios dixitais «facilitan a devoción» e permiten que os fieis contribúan cunha «esmola voluntaria» sen ter que desprazarse ata a capital galega. Recoñeceu o achegue económico que levará esta iniciativa, pois a empresa estimou o aceso de velas anual en máis de medio millón. O deán precisou que un dos maiores ingresos que percibe a catedral é, precisamente, a través das esmolas e dos lampadarios, seguidos dos museos e visitas aos tellados da catedral. Detallou que máis da metade da recadación realizada a través dos museos catedralicios úsase para pagar aos empregados destas instalacións.
«Todo fai falta e non chega», asegurou Díaz, quen indicou que non se engana a ninguén» e explicou que aproximadamente un terzo dos beneficios que se obteñan destinaranse á catedral, outro terzo ingresaraos a empresa e o outro montante restante recaerán sobre os intermediarios -firmas de telefonía, por exemplo-. En Santiago, escolléronse tres localizacións para emprazar os lampadarios, aínda que se trata dunha medida provisional, á espera de que a empresa e o cabildo acorden un tamaño dos lampadarios acorde co espazo do templo. Os lampadarios dixitais tamén os incorporaron santuarios doutras cidades españolas, como en Cádiz ou Xerez, e nos «próximos días» sumaranse outras localidades. A empresa aspira a exportar este sistema tecnolóxico no ámbito internacional e está en proceso de negociacións con santuarios estranxeiros -un deles situado en México-, explicaron os membros de Candeum.

Excelente páxina web sobre astronomía.

Non coñezo mellor páxina sobre astronomía que esta: http://www.noticiasdelcosmos.com/. Desde esta páxina, Gerardo Blanco, desde 2006, leva incorporando noticias e actualizando constantemente esta web. Con enlaces a outras páxinas,... Unha marabilla. Grazas, Gerardo.

Xornalismo escolar: o noso "DE REVOLUTIONIBUS".

Non debemos esquecer que no noso deambular durante este curso 2009-2010, unha das actividades nas que estivemos máis enfrascados foi no proxecto do xornal de "ElPaís.estudiantes": entrevistas, noticias, imaxes,... Puxémoslle moita ilusión, horas e traballo. Aprendimos moitas cousas, achegámonos a persoas moi interesantes,...

Para ver o resultado deste quefacer centrado basicamente na conmemoración, anunciada pola ONU, do ano 2010 como Ano Internacional da Biodiversidade,  clicade aquí e tras seleccionar na PROVINCIA, "Ourense", buscade "Ramón Otero Pedrayo (2A). Outros compañeiros e compañeiras do Instituto tamén traballaron neste proxecto. Noraboa polo seu traballo; así como aos finalistas e aos ganadores do certame.
Pero sobre todo, grazas a vós, meus prezados alumnos e alumnas pola ilusión, as horas de traballo e o esforzo que adicastes a este proxecto. Unha sempre agarimosa aperta, "revolutionibus". GRAZAS POR TODO. Chao.

III Congreso Iberoamericano de Filosofía da Ciencia e da Tecnoloxía en Buenos Aires

Entre os días 6 e 9 de setembro de 2010, celebrarase en Buenos Aires (Arxentina), o III Congreso Iberoamericano de Filosofía da Ciencia e da Tecnoloxía. A súa páxina web: http://cifcyt.wordpress.com/


Vémonos. Bicos everybody, ou yeah! That´s all, folks!

"Problemas fundamentais da ética en Gilbert Hottois: alcance do paradigma bioético" pola Doctora pola Benemérita Universidad Autónoma de Puebla (México), Célida Godina.

Presentamos este artigo da Doctora Célida Godina, que nos pareceu moi clarexador acerca do paradigma bioético que presenta Gilbert Hottois.
Resumen.
En este escrito expongo la ética de G. Hottois y las correspondientes tres vías que propone: hay que hacer todo lo que es posible hacer; no hay que hacer todo lo que es posible hacer; o bien tomar una vía intermedia. Este filósofo observa que la técnica ha extendido de forma extraordinaria nuestro campo de acción y con ello la pregunta ética se ha ampliado también. De ahí que sea indispensable tomar conciencia de cuáles son las consecuencias, incluso las que no podemos ver en nuestro horizonte de nuestra acción técnica ya que no podemos seguir haciendo todo lo que la técnica nos permite hacer.
Exposición:
En su libro El paradigma bioético, una ética para la tecnociencia, G. Hottois propone tres vías para la ética hoy. Observa que la técnica ha dilatado de forma extraordinaria nuestro campo de acción y con ello la pregunta ética se ha ampliado también. De ahí que sea necesario tomar conciencia de cuáles son las consecuencias, incluso lejanas de nuestra acción técnica, ya que no podemos seguir haciendo todo lo que la técnica nos permite hacer. La pregunta ética está ligada al futuro y a la tecnociencia de una forma general y concreta, y se puede enunciar de la siguiente manera: ¿Qué vamos a hacer del hombre? La conciencia tecnocientífica, según Hottois, muestra cada vez más una sensibilidad moral que gravita alrededor del poder tecnocientífico necesario para manipular la naturaleza humana. Manifiestamente, muchos biogenéticos alarmados por las posibilidades de su arte, se han comprometido con una actitud social y moral. También se han multiplicado los comités, comisiones e institutos de biotética o de ética de las ciencias de la vida, o de ética, simplemente. Ahora bien, si consideramos la pregunta ¿qué vamos hacer del hombre? de una manera enteramente general y formal se pueden distinguir tres tipos distintos de respuestas que son imprescindibles reseñar. Las tres vías que propone Hottois son las siguientes: a) Optar por la solución de intentar todo lo tecnocientíficamente posible; b) optar por un reconocimiento global y de la conservación del hombre-naturaleza; c) optar por una vía intermedia en la que se intenten algunas de las posibilidades tecnocientíficas en función de ciertos criterios a determinar.
La primera vía: el ensayo libre de lo posible o imperativo técnico. Tomar la decisión de intentar hacer todo lo que es posible no coincide con la afirmación de que todo es posible, ni tampoco con que todo lo que es posible es realizable. Significa que no se reconoce ninguna limitación a priori, ya sea ética, metafísica, religiosa o, de forma general, simbólica. La experimentación sólo mostraría lo que funciona aquí y ahora.
En esta vía, se trata de no poner límites a la investigación ya que “hay que hacer todo lo que es posible hacer”, es la consigna. La esencia misma de la investigación científica radica en que todo lo que es posible hacer se debe hacer. Por esta razón, se sostiene que la ciencia consiste en intentar cada posibilidad alternativamente, en rechazar lo que no funciona y admitir lo que funciona sin inquietarse por el hecho de que esto choque con nuestros prejuicios.
Algunas formulaciones al respecto pueden ser: E. Teller (padre de la bomba atómica): “El hombre tecnológico debe producir todo lo que es posible y debe aplicar los conocimientos adquiridos sin límite alguno”. D. Gabor (padre de la holografía): “lo que puede ser hecho debe hacerse”. D. Janicaud: “Todo lo que es técnicamente realizable debe ser realizado con independencia de que esa realización, se juzgue como moralmente buena o mala”.2
Estos científicos tienen una idea común: la investigación científica está basada en un laissez-faire, es decir, en el derecho a la libertad de investigación; ella proclama la autonomía de la investigación. Este espíritu técnico y el espíritu del capitalismo tienen profundas analogías que gravitan alrededor de la noción de poder. La esencia de la tecnociencia radica en la voluntad de poder que hay en ella, en el deseo de dominar y controlar a las personas.
Una de las justificaciones filosóficas utilizadas para defender la opción de intentar todo lo posible se sustenta en el hecho de que esta tendencia prolongaría la evolución creadora explorando, de forma constructiva, la plasticidad de la especie humana, de la vida y, más generalmente, del ser. La idea de realizar cuanto es posible responde, igualmente, a la tentación de lo que se podría llamar “la creatividad tecnocientífica por la creatividad tecnocientífica”, es decir, por el placer y la satisfacción que ésta suscita en quien la practica como tal y que tanto evoca aquella otra tentación del arte por el arte. De alguna forma, afirma Hottois, es una “seducción tecnopoética que manifiesta, claramente, la amoralidad fundamental de la tecnociencia”. Asimismo, dirá Hottois, que “hay una fascinación propia de la técnica que nos lleva a pensar que ejecutar todo lo que es técnicamente posible es una actitud progresista y técnica. Éste es el comportamiento típico de la primera generación que prueba todas las posibilidades, simplemente, porque son nuevas, como un niño juguetón o un mono joven… La actividad técnica madura es otra. Utiliza los instrumentos técnicos como medios para conseguir un fin…una técnica que se da por un fin en sí todavía no es técnica”.3 Como podemos ver, esta primera vía expresa puntos de vista muy actuales en la imaginación contemporánea.
La segunda vía: la conservación del hombre-naturaleza. Según esta vía lo importante es “mantener el planeta en un estado de bienestar para el hombre”, porque “somos los gestores de la biósfera pero no sus propietarios”. La tecnociencia sólo podrá ponerse al servicio de esta preservación (conservación) y tendrá a cada momento que respetar la vida. De la misma forma, debe evitar poner en peligro la vida y la libertad de las personas, también debe preservar los equilibrios biológicos del planeta, debe evitar la imprudencia de romper la homeostasis terrestre (la evolución de los componentes químicos de la biósfera) y la supervivencia de las especies animales y vegetales que pueblan la tierra y, por último, salvaguardar la diversidad biológica.
La “filosofía” oficial de la UNESCO ha hecho un llamado para una mejor “gestión de lo vivo” y para una “estrategia mundial de la conservación”. Como podemos observar, generalmente se trata de llamadas de advertencia que se centran sólo en el sentido de la responsabilidad colectiva de hombres y mujeres respecto de las amenazas que pesan sobre el ambiente y que ponen en peligro la calidad de vida de las generaciones futuras e incluso la supervivencia de la humanidad. La moral conservacionista reúne tendencias que pueden ser o marcadamente antitecnocientíficas o favorables, exclusivamente, o algunas tecnologías llamadas blandas que no transtornen “el sabio orden de la naturaleza”. La moral de la conservación no parece fundarse sino en un marco teológico que hace del hombre y de la naturaleza la obra sagrada de Dios. El núcleo central de esta moral, dice Hottois, el respeto al orden y a las vías de la naturaleza porque expresan la voluntad divina.
La ética de la no intervención y de la conservación del hombre-naturaleza requiere muchas puntualizaciones, algunas de ellas son:
1. Debido a un cataclismo, el hombre natural está condenado a su desaparición. Sólo una tecnología extremadamente avanzada podría evitar ese destino. Sin embargo, no podría hacerlo sin afectar al hombre.
2. Esta ética, aunque pretende salvaguardar fielmente al hombre, ignora un aspecto esencial de él: el hombre es también homo faber o especie técnica, el ser vivo que transforma y reconstruye la naturaleza que ha engendrado y que se reconstruye también a sí mismo.
3. Este conservacionismo llevaría a prohibir una gran cantidad de posibilidades técnicas que ayudarían a combatir enfermedades y otras cosas.
En su radicalidad, la moral de la simple y pura renuncia a la tecnociencia y de una vuelta a la naturaleza es tan absurda que apenas es tenida en cuenta. Conviene también considerar la ética de la conservación del hombre y la naturaleza, como una forma mínima de la vía intermedia que se expresa en las moratorias que los científicos se imponen y cuyo efecto es frenar, con mayor o menor fuerza, a la tecnociencia. Hottois se pregunta: ¿cuáles son las motivaciones profundas (más allá de la prudencia) que subyacen a las actitudes de renuncia respecto a las posibilidades tecnocientíficas, capaces de trastornar el hombre-naturaleza? y dice que, negativamente hablando, se debe a una especie de horror sagrado con relación a todo lo que amenaza con devastar los cimientos mismos del orden natural, particularmente el de la naturaleza humana. El deseo de intervenir especies naturales superiores, de producir híbridos genéticos para-humanos, impulsar la simbio-tecnia hombre-ordenador o desarrollar el arte de la prótesis, más allá de un cierto umbral, puede parecer insostenible.
Positivamente hablando, la experiencia y afirmación del valor del hombre natural-cultural en la convicción de que el hombre no puede llegar a ser verdaderamente humano, es decir, una persona consciente, libre, autónoma y también, abierta y sensible al otro sino siguiendo un único camino y utilizando medios naturales y culturales (simbólicos); en la convicción de que no puede producirse tecnocientíficamente al hombre, o al “super hombre”, y que demasiada intervención técnica en este ámbito conduce, necesariamente, a lo abhumano o inhumano.4
La vía intermedia. El imperativo técnico lleva fuera de la ética. Las consignas de no intervención y conservación llevan fuera de la tecnociencia. Una y otra actitud, extremas, buscan, en suma, resolver la cuestión expuesta negando uno u otro de los términos presentes. Ambas pecan de realismo y simplificación. Entre los dos extremos, existe un lugar para una extensa gama de soluciones intermedias que vienen a decirnos que algunas de las posibilidades tecnocientíficas son posibles bajo ciertas condiciones; así se plantea el problema de los criterios, su selección, su justificación y su aplicación. Un primer criterio es la libertad, según la cual una posibilidad, una experiencia, por ejemplo, se permite desde el momento en que todas las partes implicadas han consentido en ello una información verdadera, completa y comprensible. El segundo criterio de selección pertenece a un orden distinto. Se enuncia como sigue: “no intentar nada que no sea para el bien del hombre y la humanidad”. Este nuevo criterio nos vuelve hacia un marco antropológico: la tecnociencia no tiene sentido y legitimidad más que al servicio del hombre y la humanidad. Ejemplos de investigaciones tecnocientíficas que parecen ofrecer garantías de un auténtico servicio al “bien” humano son: la neurotecnología, las tecnologías de reproducción, dominio de las causas del envejecimiento, la colocación de mejores prótesis.5 Todas estas tecnologías que están explorándose en estos días están al servicio del hombre. Sin embargo, también están afectando sensiblemente la condición humana, las situaciones límite de la humanidad, desde la concepción hasta la muerte.
Hottois afirma que el hombre en realidad está abocado a la vía intermedia, que es también la que resulta de una oscilación entre dos límites extremos. Sin embargo, esta vía intermedia actúa sobre una incertidumbre fundamental: el servicio “humanista” de la tecnociencia, en donde se observa que sólo el hombre tiene un valor en sí; el hombre es fuente de todo valor. Por el hombre, y sólo por él, existe en el universo lo que llamamos deber, moral o capacidad ética. El valor genuinamente humano reside en el hecho, sin paralelo con cualquier otro hecho en el mundo, de que por él, y sólo por él, la pregunta acerca del bien y el mal surge en el mundo y la libertad del deber se realice en el juego cósmico del azar y la necesidad. Así pues, sostiene Hottois, en última instancia, el hombre debería ser protegido porque es la fuente de todo valor en tanto que dispone de capacidad ética y no tanto porque tiene un valor en sí.
Una ley ética fundamental sería la de que la existencia o la esencia del hombre no pueden, jamás, en su totalidad, convertirse en una apuesta de manipulación; esta ley más que pensar en el peligro puro y simple del aniquilamiento físico de la humanidad (por una guerra nuclear, por ejemplo) piensa en la muerte esencial, ésta es: la deconstrucción/reconstrucción tecnológica del hombre. Éste es el peligro más específico, pues pone en peligro la sensibilidad ética misma del hombre, esto es, la de su facultad o capacidad ética. Sin embargo, para preservar esta capacidad ética, que hace al hombre y al valor del hombre, es también indispensable preservar el complejo hombre-naturaleza-cultura. La sensibilidad ética, agrega Hottois, no existe más que en el hombre tal y como éste se ha constituido natural y culturalmente.
Llegados a este punto, la pregunta ética en el marco de una reflexión sobre la técnica toma nueva dimensión. En el caso de las posibilidades tecnocientíficas, y puesto que estas posibilidades pueden afectar considerablemente a la naturaleza humana, se trata de un debate dentro de la propia ética. Parece que, en gran medida, la union entre “ética y técnica” debe resolverse a favor de una de las dos alternativas: Ética o técnica. La puja tecnocientífica por la libertad de intentar todo lo posible conduce, seguramente, más allá de la ética. La autonomía (la técnica) se manifiesta respecto a la moral y a los valores espirituales. La técnica no soporta nungún juicio, no acepta ninguna limitación (J. Ellul, La technique ou l’enjeu du siécle).6 La vuelta a la naturaleza es, desde un punto de vista práctico y moral, una aberración, afirma Hottois. La naturaleza está más acá de la ética. Queda, pues, la vía intermedia y la selección de lo posible técnicamente. Parece, por tanto, que la prudencia con que debería realizarse dicha selección deberá atender, sobre todo, la cuestión siguiente: ¿tal o cual posibilidad tecnocientífica corre o no, el riesgo de disminuir, casi de suprimir, la capacidad ética del individuo o de la humanidad? Esto es lo que llama V. Packard el peligro de la deshumanización. Y para ello se pueden mostrar ejemplos como: a) la posibilidad de un control electroquímico del humor, b) las nuevas técnicas de reproducción y fecundación, c) la perspectiva de producer híbridos por mezcla genética de especies de primates superiores con el hombre, d) la eugenesia (positiva y negativa), e) la posibilidad de insertar micromemorias en el cerebro humano, etc.
Como para una parte considerable la repercusión ética depende de las condiciones particulares en que es conducida una investigación y una posibilidad difundida es casi imposible decidir a priori y absolutamente si tal cosa debe ser tolerada o intentada, o incluso -¿provisoriamente?- descartada; lo que llamamos entorno simbólico (cultura, ideología, instituciones, tradiciones, regímen político, etc.) de las posibilidades tecnocientíficas del desempeño de un papel capital en la evaluación de aquéllos.
Finalmente, Hottois señala que la vía intermedia tiene seis aspectos, los cuales son:1) interacción de lo simbólico y de la técnica; 2) reconocimiento del valor propio de lo simbólico; 3) solidaridad antropocósmica; 4) el sentido de imprevisibilidad y apertura. La preservación de lo posible; 5) pragmatismo, prudencia, responsabilidad; 6) sobre la evolución en la fase antropológica.
1. La interacción de lo simbólico y la técnica. Entre lo simbólico (lo cultural, lo tradicional, lo institucional, lo ideológico, etc.) y las tecnociencias hay, a la vez, diferencias e interacciones. Lo que indica, asegura Hottois, que debemos ser cautos ante tres peligros: el de confusión o reducción, el de separación y aislamiento, y el de simplificación. Para Hottois, el signo y la técnica se confunden. La más antigua, es la de la mágia que atribuye a los signos una eficacia tecnofísica; sin embargo, las confusiones modernas van, más bien, en otro sentido, atribuyendo a las tecnociencias virtudes simbólicas, es decir, dan a la humanidad un determinado fin y un sentido, a la vez que las unen. Ésta es la ilusión que crean la mayor parte de las ideologías y utopías tecnocientíficas. Distinguir no es aislar, sino reconocer las diferencias con el fin de poder entender mejor las influencias, condicionamientos recíprocos e interacciones. Entre el borde de lo simbólico (atravesado por corrientes de ida y vuelta en todos los sentidos) y las tecnociencias, las interacciones son constantes. Las tecnociencias son la fuente y el blanco de tiro en los que se expresan y disimulan los polimorfos deseos de deliberación, represión, etc. (tan sólo veamos cómo se aplican en la invasión de la vida privada).
Debemos analizar, señala Hottois, en la medida de lo posible, el conjunto de factores que interactúan y que no simplifican las cuestiones ético-políticas que se imponen respecto a la investigación y al desarrollo científico. Esto permite distinguir que hay dos tipos de constricciones y de límites cuando se habla de intentar todo lo tecnocientíficamente posible: por un lado, los físico-objetivos, por otro, los simbólico-culturales. Despreciar unos u otros supone una actitud irresponsable y que conduce a errores y contratiempos de elevado coste humano por lo que al sufrimiento se refiere. En la práctica, el problema de la interacción o dialéctica entre lo simbólico y lo técnico está en el corazón de un gran número de trabajos y empresas, en especial desde que se empezó a tener conciencia de la ambivalencia de las tecnociencias y de la hendidura que existía en la sociedad occidental entre dos “culturas”: la literaria y la científica. Los intentos para construir un puente y articular lo técnico y lo simbólico se reagrupan, según Hottois, fundamentalmente, en torno a los ejes centrales siguientes: 1) investigaciones sobre la historia de las ciencias y de las técnicas; 2) los grupos y programas de investigación ciencia, tecnología y sociedad; 3) la puesta en práctica de programas de evaluación pluridimensional de proyectos de investigación y desarrollo; 4) el desarrollo de “comisiones y comités de ética”, en especial en el campo de las ciencias biomédicas; 5) el esfuerzo general y más difuso, pero capital para la democracia, de la intercomunicación entre tecnocientíficos (expertos), políticos, los diferentes grupos sociales y el público en general. Hottois se pregunta si todos estos esfuerzos posibilitan una verdadera síntesis entre lo simbólico y lo tecnocientífico, ya que una síntesis de este tipo implicaría algo más que la simple gestión de las interacciones entre dos polos cuya relativa autonomía e identidad no son negadas en esta gestión.
También Hottois muestra que aquí existen dos tendencias violentamente enfrentadas: por un lado, la cultura tecnocientífica no sólo es una exigencia sensata y legítima, sino también necesaria para una sociedad responsable; por otro, la noción misma es contradictoria y carece de significado: tal cultura no puede nacer más que de la dirección de aquellos que jamás han comprendido lo que es una cultura.
Es imposible una cultura tecnocientífica.
La divulgación no transmite más que el discurso y el discurso (técnico) no es la práctica (científica). Del conocimiento científico no puede surgir una cultura porque éste se desnaturaliza cuando se transforma en discurso y olvida las condiciones de su propia producción. La divulgación no puede pretender ser otra cosa que una operación de socialización de la ciencia, conducente a la jerarquización de saberes…
La reflexión de Roqueplo es más adecuada a la realidad: la cultura técnica consiste, más bien, en conocer el medio en el que se vive. El que no tiene esa cultura ignora su medio y está doblemente alienado: no domina su propio entorno y está en dependencia de aquellos que tienen el conocimiento. La cultura consiste en la posesión de conocimientos y del saber-hacer susceptibles de darnos un dominio personal sobre nuestro entorno y un control sobre la actividad de aquellos que crean los recursos. La falta de esta cultura causa una alienación generalizada….Una cultura técnica es esencialmente imposible. Para que sea posible los tecnólogos la reducen, como hemos visto, a una mera acumulación de conocimientos (J. Ellul, Le bluff technologique, pp. 170-175, citado por Hottois).7
2. Reconocer el valor propio de lo simbólico. Este reconocimiento puede ser evidente, asegura Hottois, para filósofos, psicoanalistas, estudiosos de las ciencias sociales, hombres de religion, etc. Sin embargo, no es necesariamente evidente para los tecnocientíficos.
Mostrar a los tecnocientíficos que el símbolo es lo que articula lo humano, no es fácil. No podemos pensar lo que llamamos libertad, ética, capacidad de elección, etc., fuera de la simbolización. Rendir justicia a la importancia de lo simbólico es rendir justicia a esa parte del hombre que se resiste a la objetivación y a la mecanización: esa parte expresiva del sujeto, de la interioridad; esa parte que algunos querrían llamar espiritual o moral. Esa misma parte, indica Hottois, es también la que nos otorga lo que llamamos la dignidad humana en tanto personas, es decir, lo que no puede ser un simple medio (que se utilice con fines exteriores o extraños).
3. La solidaridad antropocósmica. Ésta es, según nuestro autor, en primer lugar, ontológica, pero como tal tiene consecuencias éticas. El término solidaridad antropocósmica significa que el hombre no es esencialmente ajeno al cosmos que le rodea, sino al contrario, es, en tanto especie natural, un producto del cosmos. La implicación ética de la solidaridad antropocósmica quedará explicada por Hottois a partir de resumirla como sigue: Si el hombre tiene valor y es resultado de una evolución y de un medio naturales, éstos no pueden quedar totalmente fuera de ese valor y dignidad, so pena de defender la hipótesis de que lo específicamente humano procede de algo sobrenatural (una entidad espiritual, por ejemplo), lo que valoriza al hombre pero desvaloriza del todo a la naturaleza. Ciertamente, entre el valor del hombre y el de las formas de vida no humana pueden distinguirse grados, pero parece difícil, desde un reconocimiento ontológico de la solidaridad antropocósmica, negar a la naturaleza todo valor de sí.
4. El sentido de imprevisibilidad y apertura. La preservación de lo posible. El reconocimiento de la solidaridad antropocósmica y de la imprevisibilidad de la evolución no deben conducir a la negación del hombre –entendido como una especie biológica simplista que no tiene en cuenta la forma propia de ser del hombre en la evolución, precisamente, mediante las mediaciones simbólicas y técnicas-. Hottois muestra que se debería, sin embargo, dejar entrever el sentido de precariedad del hombre. Precariedad que quiere decir: a) que el hombre puede desaparecer de la faz de la tierra por un cataclismo cósmico y b) que la ciencia y la técnica, utilizadas de una manera responsable, podrían ayudarnos contra ese destino de desaparición. Es necesario que conservemos las posibilidades. Preservar lo posible es también, y quizás primeramente, preservar y salvar el pasado. Conservar aquellos caminos que la vida o la humanidad tomaron en otro tiempo, y luego abandonaron. Las elecciones que hagamos hoy, asegura Hottois, en el campo de la tecnociencia, especialmente respecto a las tecnologías, van a estar marcadas por la imprevisibilidad y apertura. Hemos de desconfiar de quienes nos ofrecen un camino único –decretado como la única posibilidad o la mejor- tanto más cuanto que su compromiso nos parezca irreversible. Finalmente, debemos pensar que nuestra preocupación por el futuro pasa por nuestra forma de ver el pasado.
5. Pragmatismo, prudencia, responsabilidad. Hottois comienza diciendo que estas exigencias proceden de la complejidad y ambivalencia, así como la preocupación por la indeterminación del futuro. Complejidad por cuanto esta está en todas partes y no es objetiva, sistemática, analizable y, de este modo, controlable: éstá en la solidaridad antropocósmica así como en la dialéctica entre lo simbólico y lo tecnocientífico, libertad y creación, es decir, en la elección que comporta irreductiblemente un riesgo y que no se deja reducir a una conclusión lógica o a una consecuencia mecánica necesaria. Ambivalencia, por cuanto ésta es también universal, tanto sincrónica como diacrónicamente. Si somos conscientes de esta ambivalencia podremos reconocer que la separación entre el bien y el mal no se da nunca de manera definitiva y absoluta: lo que está bien aquí en un contexto determinado, no lo está necesariamente en otro; lo que es un mal o un sinsentido hoy, se puede tornar importante mañana. Sin embargo, que sea ambivalente no significa que la distinción entre bien y mal sea imposible en determinadas situaciones en que hemos de elegir y menos aún significa que haya que cultivar la ambivalencia o la ambiguedad en todo momento.
La actitud pragmatista intenta tener en cuenta todos los aspectos que hemos mencionado. Una ética pragmática renuncia a prever y resolver de antemano todos los problemas o a buscar, a priori, las soluciones a todas las preguntas. Esta no pretende controlar simbólica o tecnocráticamente el futuro, sino reconocer su imprevisibilidad, acomodarse a su indeterminabilidad y parte del principio de que aunque no disponemos de ninguna revelación escatológica, tenemos suficiente luz para afrontar las cuestiones que se plantean hoy y con vistas a un futuro no demasiado lejano. Una ética pragmática es más adecuada para considerar problemas concretos y prácticos que cuestiones especulativas, aunque sea vital para ésta no romper enteramente con la especulación.
En cualquier ética, la responsabilidad, asegura Hottois, tiene un papel preponderante. Ciertamente, esta noción de responsabilidad es crucial en la medida en que el poder de acción del hombre ha crecido enormemente. También es cierto que la responsabilidad implica que se intente cuanto sea posible para prever las consecuencias que va a tener la actualización de una determinada posibilidad, imaginando con ella diversos escenarios. Pero esta responsabilidad debe ejercerse, una vez más, teniendo en cuenta los diversos componentes de la era tecnocientífica, entre los que figuran la apertura e imprevisibilidad del futuro. No hace falta que la responsabilidad –especialmente en relación a las generaciones futuras- llegue a ser obsesiva, compulsiva y negadora de la libertad en la que toda responsabilidad se enraiza. La ética de la responsabilidad debe ser abierta y evolutiva, no puede negar el futuro, pretender planificarlo para su mayor bien y evitando, a toda costa, errores o tentaciones que son las nuestras. Tenemos, ante todo, la responsabilidad de legar a las generaciones futuras una situación en la que puedan también ser responsables, es decir, elegir libremente su camino, su identidad y su futuro. Una ética que es consciente de la responsabilidad respecto al futuro no puede excluir a priori y, sobre todo, de una vez por todas, una posibilidad, un camino.
La prudencia, una virtud aristotélica, es citada también en lo relativo a las cuestiones éticas referentes a las tecnociencias. Existen buenas razones para ella, puesto que la prudencia –la phronesis- es, precisamente, la virtud que necesita el hombre para actuar en el marco de un mundo ampliamente imprevisible y, por tanto, no dominable a nivel teórico. La prudencia, agrega Hottois, adquiere un carácter ontológico o cósmico al percibir que la humanidad está llamada a administrar el presente y el futuro de la evolución antropocósmica en los límites de su saber y poder actuales sólo mediante la prudencia.
6. Sobre la evolución de la fase antropológica. La preocupación filosófica que atraviesa las páginas precedentes, en la que he expuesto brevemente los grandes ejes de la vía intermedia; es que se deje abierta la pregunta "¿qué es el hombre?"; conservando el sentido de la solidaridad antropocósmica, es decir, que se reconozca que la exploración de esta indeterminabilidad no es sólo una cuestión de palabras, de símbolos, de hermenéutica, sino también un asunto relativo a la experimentación tecnocientífica, al ensayo, la acción biofísica, etc. La trascendencia del hombre residiría, pues, en el hecho de que se encuentra en ese punto en el que, aparentemente, la evolución se hace, se busca, se elige, intenta orientarse a partir de ella misma, es decir, a partir de la fase antropológica.
Bibliografía
CHABOT, PASCAL ET HOTTOIS, GILBERT, Les philosophes et la technique, Paris, Vrin, 2003.
CHABOT, PASCAL, La philosophie de Simondon, Paris, Vrin, 2003.
CHABOT, PASCAL y et. al, Simondon, Paris, Vrin, 2002.
HOTTOIS, G., El paradigma bioético. Una ética para la tecnociencia, Madrid, Anthropos, 1991.
LÓPEZ CEREZO, J., Filosofía de la tecnología, Madrid, OEI, 2001.
MEYER, H., La tecnificación del mundo, Madrid, Gredos, 1966.
Notas:
1 Doctora en Filosofía. Coordina el Colegio de Filosofía de la Benemérita Universidad Autónoma de Puebla, México.
2 G. Hottois., El paradigma bioético…, pp. 115-116.
3 Ídem., p. 121.
4 Ídem., p. 126.
5 Ídem., pp.129-130.
6 Ídem., p. 121.
7 Ídem., pp. 148-149.
Revista Observaciones Filosóficas - Nº 5 / 200.
Tal como se reflicte nesta fotocomposición de Luchi Girola, lembrando a Hans Jonas, o mundo moderno e o desenvolvemento da civilización humana caracterízase por unha progresiva diminución da natureza e un incremento das zonas urbanizadas: Atenas era un átomo urbano rodeado de bosques; Nova York alberga en si a natureza nos "parques".

En "lembranza" de que 2011 será o Ano Internacional dos Bosques...

A árbore sempre tivo unha significación especial. É símbolo de fortaleza, de vigor e de "medrar cara ás alturas", de eterna superación.
As sequoias: uns xigantes anclados na Terra. A secuoia é unha conífera que se caracteriza polo seu extraordinario tamaño. De feito, é o ser vivo máis grande do planeta, pola súa lonxevidade e pola calidade da súa madeira. Son as árbores de maior altura da Terra. Coñécense dúas especies de secuoias, de xénero distinto, que principalmente viven en California e plántanse nos xardíns de case todo o mundo desde hai dous séculos. Estas dúas especies existen no famoso parque de Yellowstone: a Secuoia Vermella (Sequoia Sempervirenes), que alcanza os 95 metros de altura, con grosas cortizas fibrosas de gran resistencia; e a Secuoia Xigante (Sequoiadendron Giganteum), que alcanza os 80 metros de tamaño e 24 metros de perímetro na súa base. O segredo de tantas virtudes radica na súa particular forma de crecer. A partir dunha raíz común, o seu tronco subdivídese na base en varios troncos que medran de forma independente, así un non necesita dos outros para vivir. Pero no caso de que un deles sexa atacado por unha praga ou unha enfermidade, a savia dos outros troncos actúa para salvar a parte danada. Para que medren ben teñen que estar nun lugar abrigado, polo que debe situarse entre grupos arbóreos para protexerse de fortes ventos e xeadas. Na actualidade, as únicas árbores vivas que superan os 100 metros, son as Secuoias Vermellas. Nos Estados Unidas hai ducias de secuoias que superan os 105 metros. A maior de todas, coñecida como Mendocino Tree, situada en Montgomery State Reserve, en setembro de 1998 mediu 112,01 metros. En Galicia tamén hai algún exemplar de secuoia (na imaxe), coma o plantado nos precisosos, coidados e sorprendentes xardíns do Castelo de Soutomaior, na provincia de Pontevedra.
A simboloxía das árbores. Para os celtas, afeitos á observación e deleite de cada recuncho da natureza, cada especie de árbore posuía un significación concreta. No mundo celta, a natureza estaba chea de maxia e cada árbore ten significado de seu. O bidueiro representaba o principio das cousas e era usado para purificar. O cancereixo afastaba as influencias malignas, era un símbolo de protección. O freixo era a árbore da vida e posuía poderes máxicos. O ameneiro significa forza emocional e perseverancia. O salgueiro simbolizaba o equilibrio emocional e a rexeneración. A abeleira era a posuidora da sabedoría e o coñecemento. O acivro era símbolo de loita e protección. O sabugueiro era unha árbore máxica relacionada coas fadas e as súas flores servían para combater os feitizos. A mazaira era a árbore do máis alá, representaba o amor, o poder e a mocidade. O olmo é o símbolo da vitoria e do logro de novas cimas. O teixo, a "árbore sacra", simboliza o renacemento, asóciase á morte e á outra vida. O piñeiro representaba a fertilidade e a protección. A figueira, ademais, apuntaba á idea de abundancia. A nogueira era o símbolo da sabedoría e a ciencia. Con todo, a máis importante era o carballo, árbore sagrada dos celtas, o señor do bosque, representante do poder e da forza. A faia era tamén un símbolo de poder: a raíña dos bosques, o homólogo feminino do carballo. Neste contexto simbólico, cabe lembrar a seguinte anécdota, do esgrevio escritor que dá nome ao noso IES e que escribiu unha marabilloso Ensaio histórico sobre a cultura galega, onde se enxalza o "celtismo" que recorre toda a historia cultural de Galicia. A anécdota é a seguinte: o día que naceu Otero Pedrayo, o 5 de marzo de 1888, o seu pai plantou esa araucaria, que Don Ramón sempre a tivo "coma un irmán"; pero coma un fatídico presaxio, un violento vendaval derrubouna poucas semanas antes da súa morte, o 10 de abril de 1976.
A árbore de Nadal. Existe unha lenda que conta que no século VIII, un monxe inglés chamado Winfrid talou en Noiteboa un carballo, que era utilizado nas festividades pagás para ofrecer vidas en sacrificio. Nese mesmo lugar brotou milagrosamente un abeto. Por iso a súa especie tomouse como emblema do cristianismo. Tamén se coñece unha lenda que di que a árbore de Nadal foi descuberta por Perceval, un cabaleiro da mesa redonda do rei Arturo. Mentres o cabaleiro buscaba o Santo Graal ou cáliz da última cea de Xesús viu unha árbore chea de luces brillantes, que se movían como estrelas. O escritor alemán Goethe, no seu libro Werther, tamén fixo mención a un frondoso arbusto cheo de caramelos e figuras relixiosas. Unha das lendas conta que un monxe inglés, San Bonifacio, que organizou a igrexa francesa, atopou nunha das súas viaxes un grupo de pagáns ó redor dun gran piñeiro no momento en que ían sacrificar un neno en honra ó Deus Thor. Para evitar o sacrificio e salvar ó mozo, San Bonifacio derrubou a árbore cun poderoso e potente golpe de puño. O santo díxolle ós pagáns que ese piñeiro era a árbore da vida e da vida eterna de Cristo.
Os textos, de Merche Carballo e Raquel Losada; o debuxo de Dorri; as fotocomposicións, de Luchi Girola.

jueves, 15 de julio de 2010

Tecnoloxía, deporte, saúde... e debate.

Este é só un exemplo da importancia (e do debate) que xera a introducción da técnica e da tecnoloxía en todos os ámbitos da actividade humana, mesmo no deporte.
Cuestionan os novos traxes de baño en competencias oficiais. O australiano Kieren Perkins, ex campión olímpico de 1.500 libre, teme que os novos bañadores que usan os autores da maioría das últimas marcas mundiais afecten á esencia do deporte e establezan diferenzas inxustas entre nadadores. Once marcas mundiais foron batidas desde que o mes pasado a marca "Speedo" lanzou as súas novas mallas "LZR Racer", a un prezo de 800 dólares australianos (470 euros). O bañador, dun material que repele a auga, foi aprobado pola FINA coa excepción de que estea dispoñible para todos os competidores que participarán nos Xogos Olímpicos de Pequín. Tamén debemos lembrar a importancia do desenvolvemento tecnolóxico no avance das persoas discapacitadas para lograr máis autonomía e mellorar as súas condicións físicas. Lembremos, se non, a Louise Sauvage. Australiana de nacemento, Louise comezou o seu dominio mundial xa en 1990, cando á idade de 16 anos conseguiu o ouro nos 100 metros no Campionato Mundial en Assen.  Con todo, o historial de Louise nos Xogos Paralímpicos fala por si só. Nos Xogos Paralímpicos de Barcelona en 1992 firmaba un hat-trick de medallas de ouro, obtendo a vitoria nos 100, 200 e 400 metros, así como a consecución da medalla de prata nos 800. En 1996, en Atlanta as cousas están mellor que nunca para Louise. A súa forza bruta e a férrea determinación guiárona cara ao ouro no evento de 800 metros de demostración nos Xogos Olímpicos de Atlanta. Despois de gañar un extraordinario número de premios incluíndo o de Muller do Ano en Australia en 1998 na categoría de deportes, a deportista australiana no ano 1999, e ser condecorada cunha Medalla de Orde de Australia, Louise Sauvage converteuse nun exemplo a seguir para os novos deportistas con algún tipo de discapacidade. Na actualidade combina o seu adestramento con actividades fóra do deporte.
Os xogos paralímpicos. As primeiras Olimpíadas para discapacitados celebráronse en 1960 en Roma. Participaron 400 atletas de 23 países. O seu antecedente fora en 1952, en Mandeville, Gran Bretaña, onde 130 atletas de dous países, ex-combatentes da Segunda Guerra Mundial, con danos na médula espinal, iniciaron estes enfrontamentos deportivos que exixen de esforzo e sacrificio para lograr a vitoria. En 1989 formouse o Comité Paralímpico Internacional e o seu logotipo é un emblema con tres cores: verde, vermello e azul, que simbolizan a mente, o corpo e o espírito.

As fontes de Ourense: xeotermia, arquitectura, historia e saúde.


Despois do noso periplo polas terras galegas e polo orbe enteiro, volvemos ao "local". Segundo o dito popular, “tres cousas hai en Ourense que non as hai en España, o Santo Cristo, a Ponte Romana, e as Burgas fervendo auga”. Centrémonos nesta última; pois son as esas fontes termais o principal motivo da existencia da cidade de Ourense. Declaradas 'Conxunto histórico artístico' no ano 1975, ao redor destes mananciais, foi crecendo a cidade na época de dominación romana. Deles brotan unhas augas silicatadas, fluoradas, litínicas e hipertermales a unha temperatura de entre 64 e 68 °C cun caudal de 300 litros por minuto. Estas augas son aplicables a diferentes tipos de dermopatías, especialmente prurixinosas.
As Burgas están constituidos por tres manantiais: A Burga de Arriba, a máis antiga, de estilo popular e pertencente ao século XVII, a Burga do Medio, pegada ao muro e de estilo moderno, e a Burga de Abaixo, de estilo neoclásico, con dous canos laterais e unha pila labrada no centro, con outro cano.
Xunto a este conxunto, tamén se encontra a réplica das catro aras romanas atopadas na cidade, a primeira delas creada en honra das Ninfas desas augas ofrendada por Calpurnia Abana Aeboso, que é o primeiro nome coñecido dun habitante da cidade de Ourense.
A orixe destes mananciais non está claro. Unha lenda di que nacen debaixo da capela do Santo Cristo, na Catedral, e outra di que son causadas por un volcán en repouso que está na base do Montealegre e que nalgún momento podería chegar a explotar. Tampouco está moi clara a súa etimoloxía: para algúns autores pode proceder do celta "beru" que quere dicir "quente", pero a opinión máis aceptada é a que indica a súa procedencia do latín "burca", que quere dicir "pila", en alusión aos baños utilizados polos romanos como balnearios.
Antigamente as aldeás usaban a fonte para escaldar os polos e quitarlle así as plumas de forma máis sinxela; pero, na actualidade é un dos atractivos turísticos máis destacados da "cidade termal". Ademais, situadas en pleno casco antigo, no contorno atópanse tamén o concello, a praza de abastos e a zona de tapeo, que fan delas lugar de "paso obrigado". Sen dúbida é o lugar emblemático de Ourense e o máis visitado polos turistas que veñen á nosa cidade.
Termalismo en Ourense. Un manancial considérase termal se a temperatura das súas augas é 4 grados superior á temperatura media ambiental atmosférica. A temperatura media de Ourense é de 14.5 graos centígrados; e a temperatura media dos seus manantiais encóntrase entre 31 e 73 graos. As fontes termais teñen importantes propiedades terapéuticas relacionadas co reuma, coas artrites, dermatites, afeccións respiratorias, bucodentais, dixestivas, renais, ou doenzas do sistema nervioso. O termalismo lúdico-preventivo constitúe unha forma sa e divertida para toda a familia para combinar lecer e saúde. En Ourense podemos disfrutar de catro balnearios.
As “Pozas da Chavasqueira” fornece caudal a tres piscinas externas en fervenza con temperaturas de 38 °C a 41 °C. Brota no interior dunha construción de granito. Coñecidas desde antigo, denominábanse «Caldas do Bispo». Existe tamén un recinto pechado, ao xeito dun antigo templo xaponés, realizado en madeira e cunha zona de xardín e pedra, inspirado na milenaria cultura Zen.
Do “Manancial do Tinteiro”, a 500 metros do anterior, manan as augas a unha temperatura de 43ºC. Especialmente indicado para enfermidades da pel e cicatrices, foi rehabilitado recentemente polo Concello.
A “Burga do Muíño” é unha gran piscina termal ao aire libre, situada xunto ao Muíño da Veiga, nunha gran área recreativa, na zona de Quintela de Canedo, a tres quilómetros do Tinteiro polo paseo peonil asfaltado na marxe dereita do río Miño.
As “Burgas de Outariz” manan a unha temperatura de 60 °C, en dous puntos diferentes. Nunha delas vese ata aparecer o manancial directamente da fisura da roca, o que a fai máis rechamante. Construíronse as termas ao aire libre e unha pasarela que comunica as dúas beiras. Consta de cinco círculos empedrados e mergullados, onde a temperatura de cada un deles varía desde a máis fría (36°C-38°C) á máis quente (60°C). Trátase de mergullarse e quedar sentado coas pernas estiradas, sendo o único que sobresaia a cabeza. Non se deben exceder os 15-20 minutos. Pódese chegar a elas mediante un tren turístico que percorre a capital.
Como non podía faltar ... As Burgas, en perigo. A principios de 2005, por mor dunhas escavacións non autorizadas asociadas á construción dun novo balneario, resultou perforado un dos pozos que alimentan as Burgas, perdéndose un 40% do manancial, e secando un dos canos principais das fontes polas que xorden as augas; polo que se paralizaron as obras. Os traballos de recuperación lograron que a cidade das Burgas siga sendo a segunda con maior caudal termal de Europa, despois de Budapest.
Os gráficos son de "La Voz de Galicia"; as fotocomposicións, de Luchi Girola.

2010. Ano Internacional da Biodiversidade.

En honra ao seu traballo de incansable naturalista e magnífico divulgador, o III Premio Fonseca recae neste ano 2010 en Sir David Frederick Attenborough. Nado o 8 de maio de 1926 en Londres, pioneiro mundial nos documentais sobre natureza desde a BBC, é un dos científicos divulgadores naturalistas máis recoñecidos en todo o planeta. Defensor do medioambiente e agnóstico convencido, ten recibido ao longo da súa vida as máis altas e distinguidas condecoracións de honra científica e política. Fora xa galardoado o pasado ano 2009 co Premio Príncipe de Asturias.
Sen dúbida que estas son iniciativas absolutamente imprescindibles para non esquecer a dramática situación que viven moitas especies do noso planeta. Botemos unha rápida ollada...a algunhas especies animais en grave perigo de extinción porque son atrapadas para o consumo de carne ou para ser comercializadas ou ven como ano tras ano se reduce o seu hábitat...
Ñandú: Frecuenta pradarías, estepas, sabanas, palmares e bosques abertos. As causas da súa diminución son a súa matanza para extraerlle as plumas, ou para ou uso da súa carne e dous seus ovos no consumo humano.
Pato Crestudo: Vive en lagoas, esteros e ríos con vexetación arbórea marxinal. As causa principal da súa diminución é os seu consumo da súa carne.
Oso Formigueiro: Sabanas, montes abertos, selvas ou bosques e pasteiros, onde existen hormigueiros, termiteiros... As causas da súa diminución débense a que é capturado para levalo a zoolóxicos, circos ou para coleccionistas e que foi perseguido para consumir a súa carne e utilizar o seu coiro.
Tapir: Atópase nas selvas amazónicas. A principal causa da súa diminución é a destrución do seu ambiente. É cazado e enviado a zoolóxicos ou como "trofeos" e, ás veces, úsase a súa pel e a súa carne.
Cervo dos pantanos: Vive en lagoas, esteros, beiras de arroios e de ríos, rodeados de montes ou de selvas, ou en lagoas no interior de illas. É cazado pola carne e a pel. Tamén o cazan para empregalo como "trofeo".
Tamén hai árbores centenarias en perigo de extinción. Segundo recolliamos dos medios de comunicación, hai máis de 100.000 árbores centenarias no Reino Unido. O setenta por cento de todas as árbores máis vellas de Europa. Moitos deles están en serios problemas de extinción. O “Ancient Tree Hunt” é un proxecto de cinco cinco anos dirixido por Woodland Trust, que leva o rexistro de cada árbore vella do Reino Unido. Ata o momento rexistráronse 38.000 árbores centenarias, grazas ao labor dos ecoloxistas e á colaboración pública. Consideránse árbores moi vellas a todas aquelas que son verdadeiramente vellas dentro da especie á que pertencen. Deste xeito, un carballo que ten 600 anos clasifícase dentro dos máis antigos da súa especie, o mesmo que unha faia que teña máis de trescentos. Os bidueiros, que teñen unha media de vida máis curta, son considerados vellos aos dous séculos. Estas árbores son verdadeiros tesouros ecolóxicos xa que posúen historia e presenza. Son parte do patrimonio natural. Estas árbores cumpren funcións importantes na ecoloxía dos bosques porque provén hábitats especiais para plantas exóticas, para insectos, para aves e mamíferos. Tres cuartas partes das dezasete especies de morcegos no Reino Unido póusanse sobre eles. Algunhas especies de plantas só poden sobrevivir nas árbores máis vetustas e algúns raros líquens só poden crecer na súa cortiza. Pero, estas árbores atópanse en perigo de extinción e unha vez que desaparezan nada poderá facerse. Os agricultores aran demasiado preto deles ou utilizan fertilizantes e pesticidas que lles afectan, a defecación dos animais son veleno para eles, os camiños poden oprimir as súas raíces, e estas árbores importantísimas para o noso medio ambiente derrúbanse. Como non van a estar "estresadas" as nosas queridas árbores?
 Esta foi unha noticia que elaborou Nessy. Imaxe, de Dorri

Os grandes parques naturais do mundo.


Ao longo de todo o planeta se extenden aínda espléndidos "parques naturais". Ás portas da Antártida, os elementos de Gaia maniféstanse en todo o seu esplendor. Algúns exemplos, bellamente ilustrados por Luchi Girola:
O glaciar Perito Moreno
 ,
ou as Torres do Paine.

A Amazonia, "o gran pulmón de Gaia".

Nesta entrada recollemos o atractivo texto de Merche Carballo e a composición fotográfica (sempre excelente) de Luchi Girola. Tanto no texto como na imaxe plásmase esa ledicia pola beleza e a mágoa do expolio da natureza e a desolación das comunidades que habitan esas zonas.
A selva amazónica é a máis extensa do mundo e considérase que a súa extensión chega aos 6.000.000 de km² repartidos entre oito países suramericanos: Brasil, Colombia e Perú, que posúen a maior extensión da Amazonia, seguidos por Bolivia, Ecuador, Guyana, Venezuela e a Guyana Francesa.
Descubrimento da riqueza natural da Amazonia. En 1542 o español Francisco de Orellana recorreu por primeira vez o Amazonas. Case un século despois, en 1638, o navegante portugués, Pedro Teixeira, converteuse na segunda persoa en recorrelo enteiro. A biodiversidade da selva amazónica é extraordinaria. É o fogar de máis de 2,5 millóns de especies de insectos, decenas de miles de plantas (contén até 75.000 tipos de árbores e unhas 150.000 especies de plantas), e unhas 2.000 especies de aves e mamíferos. Alberga unhas 90.000 toneladas de biomasa vexetal. Algúns expertos afirman que 1km² pode conter até 75.000 tipos distintos de árbores e unhas 150.000 especies de plantas. A flora e a fauna son tamén de incalculable valor. Alí coexisten innumerables especies de plantas, miles de especies de aves, incontables anfibios e millóns de insectos aínda sen clasificar, igual que réptiles, tartarugas, caimáns, serpes... Nas lagoas ao longo do Amazonas florece a planta Vitoria Rexia, unha especie de nenúfar cuxas follas circulares alcanzan máis dun metro de diámetro e en ocasións, até 5 m. Na Amazonia existen 4.000 especies de bolboretas, máis de 3.000 de peixes de auga doce, 1.700 de aves e o 20% das especies de primates do planeta. Mesmo nos últimos anos Marc van Roosmalen descubríu varias novas especies de monos. Ese primatólogo declaraba: “Non tiña nin idea do mal que coñecemos a Amazonia ata que comecei a atopar estas novas especies”. Esa inmensa riqueza e diversidade biolóxica (a maior do planeta) explícase porque foi un ecosistema que permaneceu inalterado durante millóns de anos.
Expolio, infamia e desolación. Á vista da exhuberancia da selva amazónica, creuse que os seus recursos serían inesgotables. Esa suposición foi o punto de partida dunha abusiva explotación de madeira, primeiro por parte da metrópole, Portugal, despois polas propias autoridades brasileiras e polas empresas multinacionais, atendendo mesmo á opinión dalgúns científicos do século XIX. Humboldt defendía que a Amazonia podía ser “o graneiro do mundo”. O presidente dos EE.UU. Roosevelt declarara tamén: “Non é permisible que unha terra tan rica e fértil quede inculta”.  A finais do século XX comezaron as denuncias contra esa barbarie, que pon en perigo o equilibrio da biosfera, como denuncia Lovelock. O seu título de "pulmón do Planeta" non é metafórico pois o bosque amazónico é a causa principal do equilibrio climático do "planeta azul".
A negra mancha do crú sobre a verde Amazonia. Hai algo máis dun ano, o 27 de febreiro de 2009, rompeu un oleoducto de Óleos Pesados en Ecuador. Naquela noite, derramáronse 14 mil barrís de petróleo e a Amazonia tinguiuse de negro. O verquido afectou especialmente á Reserva Ecolóxica Cayambe-Coca e ás poboacións de San Carlos e San Luís, perto do rio Quijos; tamén os poboadores do rio Mindo e do lago Agrio. O feito máis grave non foi catástrofe ecolóxica, senón a incompetencia política das autoridades e á actitude neglixente da empresa, Repsol-YPF, ao non atender as reiteradas reclamacións da poboación denunciando o mal estado no que se encontraba o oleoducto. Tampouco responderon coa debida prontitude cando se iniciou o derrame (non se pecharon as válvulas nin se tomaron medidas correctoras tras a catástrofe). O persoal que traballou no oleoducto xa denunciara deficiencias á hora da súa construción. Houbo fortes protestas, que foron moito máis fortemente reprimidas.

PARQUES NATURAIS DE GALICIA.

Menos mal que non todo é "feísmo" en Galicia. Tamén podemos deleitarnos de Norte a Sur e de Leste a Oeste cos nosos marabillosos parques naturais. Para evitar que desapareza a "beleza natural" da nosa Terra debemos procurar gardalos, protexelos, acariñalos... e que tamén teñamos presente a beleza de moitas das nosas insignes e emblemáticas construccións. Hoxe imos cunha relación dos máis sobranceiros parque naturais de Galicia.
Parque Nacional das Illas Atlánticas. Formado polas illas que están nas rías de Vigo (illas Cíes), Pontevedra (Ons, A Toxa) e Arousa (Arousa, Cortegada e Sálvora) así como algunhas zonas costeiras limítrofes. Destaca a súa riqueza zoolóxica, pero especialmente a súa singularidade botánica (máis de 200 especies de algas; e a illa de Cortegada é o bosque de loureiro máis grande de España). Son tamén de gran relevancia as súas dunas; en especial o Parque Natural das Dunas de Corrubedo e Lagoas de Carregal e Vixán, declarado Zona Especial Importancia para as Aves e Humidal de Importancia Internacional. Ao longo de toda esa extensión atopamos restos prehistóricos: a necróple de Adro Vello, o dolme de Axeitos, o castro de Baroña, e o encravado no Parque Natural do Monte Aloia. Preto, o Monumento Natural da Desembocadura do Río Miño, cun espazo de especial de interese ornitolóxico: as Gándaras de Budiño, formadas polo río Louro presentan unha flora e fauna endémicas. Mestúranse serras escarpadas con outras de formas máis suaves, bosques caducifolios (carballos e bidueiros) alternan con outros de folla perenne (alcornoques ou madroños). O Parque Natural das Fragas de Eume, situado nas Rías Altas, é o parque co máis importante interese ecolóxico de Galicia, e nel están situados os mosteiros de Caaveiro e de Monfero. Tamén destacan os Monumentos Naturais de Folgoso de Courel e dos Ancares, que é o parque máis grande de Galicia e abarca parte das provincias de Lugo, Orense e do Bierzo leonés, no que sobresaen os bosques de carballos, faias, bidueiros, teixos e en especial os o parque de acivro, especie altamente protexida. Tamén é hábitat para o oso pardo e o urogallo. Na provincia de Ourense, destaca o Parque Natural da Baixa Limia-Serra do Xurés, que se completa co Parque Natural do Geres ao outro lado da “raia”, en Portugal. Une aos seus valores naturais outros de tipo arqueolóxico, os dólmenes ou “mámoas”. Cabe igualmente citar tamén na mesma cidade da Coruña o Parque Natural da Torre de Hércules ou os urbanos Parque Natural de Santa Margarita (no que está situada a Casa das Ciencias, o Museo Científico e un Hórreo Galego do século XVI), o Parque Natural San Pedro ou o Parque Natural Bens. Non podemos esquecer a riqueza paisaxística e biolóxica das outras rías: Muros-Noia, Ortigueira, Viveiro, Foz ou Ribadeo; preto dela, os cantís da praia das Catedrais, arbotantes góticos fronte ao mar.

miércoles, 14 de julio de 2010

"Ao destruír a paisaxe destruímos tamén a identidade do país".

[Esta foto está no portal http://www.arqhys.com/, verdadeiro punto de arranque para coñecer moi diversos aspectos da arquitectura. Para a observación de múltiples exemplos de feísmo en Galicia, clica aquí: atoparedes un arsenal de fotos recollidas por persoas de distintos puntos de Galicia onde queda ben plasmado con claros exemplos casos de feísmo arquitectónico en Galicia].
O luns 26 de abril de 2010 en Faro de Vigo Xoán Álvarez entrevista a Gerardo Pereira Menaut, director do Observatorio Galego do Territorio: "O feísmo urbanístico explícase polo baixo nivel cultural e a pouca sensibilidade estética". Gerardo Pereira, licenciado en Filosofía e Letras por Valencia e doutoramento por Barcelona, é profesor de Historia Antiga na Universidade de Santiago. Aínda que a maioría dos seus artigos versan sobre a época romana, as súas achegas á reflexión sobre o territorio nótanse en obras como "A terra e os homes. Paisaxe política, paisaxe histórica"
-P: Que pasa coa paisaxe en Galicia? Por que hai tanto feísmo? Idiosincrasia galega?
- Na idiosincrasia non está. É unha cuestión de ambiente cultural. Iso que se di de que a xente non acaba as casas para non pagar impostos non é certo. É simplemente porque non lles molesta.
- P: Non é antropolóxico?
- Depende de que se entenda por antropolóxico. Non é nada xenético, en todo caso. É sobre todo histórico, dun baixo nivel cultural e, doutra banda, de pouca sensibilidade a certas dimensións estéticas. No entanto, esta paisaxe, esa permisividade, vai aparellado a certa tranquilidade que atrae á xente de fóra. O día en que os galegos convértanse en cidadáns suízos nese sentido se cadra Galicia xa non gusta tanto.
- P: Ese tipo de actitude, pódese combater con leis ou fai falta unha reeducación cultural?
- As dúas cousas, pero o do feísmo está mellorando. Cando lle dis a un paisano como ten iso así, non se ofende, senón que medio descúlpase.
- P: Con que argumentos se pode convencer aos galegos?
- Quizais con leis. O asunto é complicado. Por unha banda, temos ao paisano que pensa que no seu pode facer o que lle dea a gana e que, aínda que entende que unha rede de sumidoiros é un problema da comunidade, e non individual, aínda non entende que cando estraga a súa paisaxe estraga a paisaxe de todos. Doutra banda, está a omnipotencia dos políticos que decide “aquí tírase ou aquí se recalifica”. Noutros países hai instancias intermedias non políticas, filtros, que, aínda que non teñen poder executivo, si teñen un poder moral contra o que é difícil plantarse.No fondo, o noso grupo quere ser iso.
- P: A emigración a Europa puido influír á hora de que as casas sexan “eclécticas”?
- Pode ser. Adoitaba contar como un señor de Estados Unidos cáese dun avión en Cuntis. Nada lle permite identificar onde está. Ao final ve unha casa e di ?Suíza?. Con iso quero dicir que destruímos a identidade da paisaxe. E paisaxe vén de país. É grave. Habería que evitalo.
- P: Un director de cine queixábase de que nun plano amplo non podía evitar os postes ou os vertedoiros incontrolados... Iso non prexudica a Galicia?
- Si, pero segue sendo moi atractiva para os de fóra...
- P: Pola gastronomía...
- Non só iso. Hai algo no ambiente. Díxoo Amenábar tras rodar aquí. Falando cun inglés que vive en Rábade e que vende casas a ingleses, comentou que só puña a dúas familias inglesas por aldea porque descubrira algo en Galicia que non quería que se perdese. Non dixo qué. Quizais se trate dunha tolerancia tremenda, a hospitalidade...
- P: A dispersión leva cables e estradas. Ten solución este modelo?
- Hai hábitats dispersos noutras partes do mundo e non pasa nada. É unha forma de entender a paisaxe que xa é de estilo de vida, pero o modelo é hermosísimo, non quero que se acabe. A planificación debe ser flexible e non excesiva; hai que deixar que as forzas vivas da realidade maniféstense. No entanto, poderíanse encarar cuestións como o cableado ao aire.
- P: Un Nobel de Economía dicía que o futuro de Galicia pasaba polo turismo. Unha paisaxe destruída non prexudica ese propósito?
- A longo prazo, si. Por exemplo, vas a Carnota por Fisterra e en certo momento taparon a vista ao mar. Ou o de Muxía. Agora dise que a xente non quere tanto sol e praia, senón gastronomía e paisaxe, pero non se... Insisto: o que atrae á xente é outra cousa. En todo caso, en Galicia hai empresas. E iso non xera riqueza? Só vai ser o turismo? Temos Zeltia e Inditex e as universidades. O dano á paisaxe, repito, resultará prexudicial para o turismo, pero non creo que este sexa a clave básica para solucionar os problemas galegos.
- P: A reforma da Lei do Só permitirá legalizar un milleiro de polígonos industriais. Tómase pouco en serio a lei?
- Todo o mundo sabe que aquí se pode construír sen licenza. Por algo será. Porque se fai a vista gorda ou polo que sexa.
- P: Habería que sancionar máis?
- Creo que non. No Observatorio, cos avogados e o fiscal de Medio Ambiente, chegamos á conclusión de que hai que superar esa dicotomía entre administrado e Administración. Agora, o administrado quere enganar á Administración se ninguén llo impide ou un impídello e o outro lle deixa. O que hai que facer é buscar unha maior implicación da xente na planificación. Hai que practicar o intervencionismo, pero non exceso, porque sería inviable. Talvez debamos involucrar aos cidadáns na toma de decisións... Por exemplo, se a planificación do territorio empeza na propia concepción e elaboración dos plans xerais de ordenación urbanística, e non só nas alegacións...
-P: Construír en Rede Natura tamén provoca polémica. Como compatibilizar desenvolvemento económico e medio ambiente?
- Lograrémolo o día que nos deamos conta de que o medio ambiente é rendible. Un día venderannos ata o vento. Para min é moi importante a xestión dos montes, que debería dar moita riqueza e moito pracer e aquí o que dá é sobre todo incendios.
-P: Montes de eucaliptos... Un verde diferente ao orixinal...
- Bo, pero verde. O verde dos montes é o resultado da historia, e en certo momento plántanse eucaliptos. A paisaxe é un resultado histórico.
- P: Que salvaría de Galicia? Que é o sacro? A súa esencia?
- Fago moito esa pregunta e non acho dúas respostas iguais, porque che podería levar a aldeas fantasticamente fermosas, pero fantasticamente incómodas para os que viven alí. E non se pode pedir a esa xente que se manteña vivindo alí para que nós podamos facer unha foto. Habería que pensar en cal é a esencia e cal o criterio: gardar cousas pola súa antigüidade, pola súa estética... pero corres o risco de museizalas. Eu conservaría os lugares de sempre, pero vendo caso a caso porque moitos perderon a súa función. Conservar cousas afuncionales, non.